’Veel grote culturele instellingen zijn afhankelijk van de BIS-subsidie en dus wordt er van hen verlangd om in hun plannen de fair practice code, code diversiteit en inclusie en governance code te operationaliseren binnen hun artistieke, bedrijfsmatige en maatschappelijke visie en profiel. En daar hangt veel vanaf’, benadrukt Touw het belang van de toetsingscriteria van de BIS-regeling. Op Prinsjesdag 2024 wordt bekendgemaakt welke instellingen zijn om opgenomen in de BIS-regeling.

Hoe deze operationalisering moet uitpakken en waarop de beoordelingscommissies straks precies toetst, is veel te doen. ‘Dat bleek uit de grote opkomst bij de bijeenkomst over het advies door Kunsten’92’, vertelt Touw. ‘De vraag die tijdens die bijeenkomst centraal stond was: ‘hoe dan?’ Hoe laat ik zien dat mijn organisatie voldoet aan de fair practice code? Hoe toon ik aan dat mijn organisatie een divers en inclusief beleid hanteert? Hoe maak ik duidelijk dat mijn organisatie de governance op orde heeft? En vooral: wat betekent dat allemaal voor mijn kansen op financiering vanuit de BIS-regeling? Olifant in de kamer is natuurlijk dat bij gelijkblijvende budgetten, maar met implementatie van met name fair pay, er per saldo minder budget beschikbaar is voor producties. De risico’s voor de sector zijn gigantisch met de implementatie van de drie codes.’

‘Allemaal logische vragen’, gaat Touw verder. ‘Er hangt nogal wat vanaf, dus is het niet vreemd dat culturele instellingen zoveel vragen hebben.’ In dezelfde mate leven deze vragen bij beoordelaars van culturele instellingen die gebruik willen maken van de BIS-regeling. ‘Niet alleen de instellingen weten niet hoe er getoetst gaat worden, maar bij beoordelingscommissies en ambtenaren is het ook onvoldoende helder waarop nu getoetst moet gaan worden.’

Fair practice code, code diversiteit en inclusie en governance code niet alleen belangrijk voor BIS-regeling

Touw legt uit dat het opnemen van de drie codes in het beleid van een culturele organisatie niet alleen belangrijk is om in aanmerking te komen voor de BIS-regeling: ‘Je kunt stellen dat de BIS-regeling 2025-2028 de eerste cultuurregeling is waarbinnen de drie codes echt een plek moeten krijgen. Maar niet alleen voor de komende BIS-periode is de operationalisering van de culturele codes een belangrijke stap. Dit geldt namelijk ook voor de regelingen die door de Rijkscultuurfondsen worden uitgedacht en uitgevoerd. Vervolgens is het belangrijk hoe dit alles indaalt in de  volgende ronde gemeentelijke en provinciale kunstenplannen (2025 e.v.). Niet voor niets is dit een belangrijk punt in de reactie van Kunsten’92 op het advies van de Raad voor Cultuur.’ Tegen de achtergrond van de onzekerheid over de omvang van cultuurbudgetten, de (financiële) consequenties die operationalisering van de codes (en vooral van fair pay) heeft en de financieringsmix van instellingen, hangt veel af van de wijze waarop de vragen worden beantwoord die centraal stonden tijdens de bijeenkomst van Kunsten’92.

Touw benadrukt dat iedere culturele instelling serieus werk moet gaan maken van de drie culturele codes, ook als ze geen gebruikmaken van de BIS-regeling: ‘Voor instellingen die geen BIS-ambities hebben, is nu ook het moment aangekomen om aan de slag te gaan met de operationalisering van de drie codes. De Raad voor Cultuur adviseert aan OCW om de regelingen die via de Rijkscultuurfondsen lopen in lijn te brengen met de manier waarop er straks in de BIS wordt omgegaan met de drie culturele codes. ‘Ik wil benadrukken dat instellingen, gemeenten en provincies op korte termijn hierover met elkaar het gesprek aan moeten gaan, want lokale en regionale regelingen moeten in lijn worden gebracht met de rijksregelingen. Dit helpt instellingen om hun financieringsmix rond te krijgen.’

‘Er zit daarbij druk op de ketel,’ gaat Wouter verder, ‘want er bestaat momenteel een risico dat verdere implementatie van de drie codes verward wordt met vergezichten over het gemeentelijke of provinciale subsidiestelsel (‘weg met de kunstraad!’) en daarmee op potentiële loopgravenoorlogen, met alle vertraging van dien. Op dit moment wordt van alle betrokkenen gevraagd na te denken over zaken waar ze niet primair voor in het leven zijn geroepen. En dat is veel gevraagd. Discussies over stelselwijzigingen staan dat denken in de weg en is niet wat de sector op dit moment kan gebruiken. Dergelijke discussies, hoe belangrijk ook, staan de ontwikkeling van een steviger cultuurarbeidsmarkt op dit moment in de weg.’

Bestaande en toekomstige ondersteuning

Volgens recent onderzoek van Petar Marčeta aan de UvA is versterking van de cultuurarbeidsmarkt broodnodig. ‘Dit weten we natuurlijk al heel lang. De versterking van de cultuurarbeidsmarkt heeft prioriteit. Er zijn al verschillende initiatieven in de sector ontplooid om voor te sorteren op de concretisering van de drie codes. Een selectie:

• De Universiteit Utrecht organiseert het leertraject Leiderschap in Cultuur (LinC).
• Platform ACCT geeft advies over en ondersteuning bij fiscale en verzekeringstechnische kant van werk- en opdrachtgeverschap.
• Er wordt ook geïnvesteerd in verschillende ondersteuningsregelingen op het gebied van pensioenopbouw en inkomensverzekeringen voor makers.
• Platform ACCT biedt directies en zakelijk leiders van orkesten, de Nationale Opera en poppodia de mogelijkheid om met actieleernetwerken aan de slag te gaan met vraagstukken rond werk- en opdrachtgeverschap.
• Met de HR-voucher hebben de Rijkscultuurfondsen geïnvesteerd in de verdere versterking van de HR-expertise in de sector. Instellingen konden daarbij gebruikmaken van een budget om het HR-beleid te versterken. Er werden met behulp van de voucher personeelshandboeken geschreven, advies- en implementatietrajecten over diversiteit en inclusie doorlopen en instellingen lieten zich doorlichten en adviseren over contract- en inhuurvormen. Na de zomer komt de HR-voucher voor de laatste keer beschikbaar.
• Kunsten’92 heeft een Fair Practice Do-it-Yourself-kit ontwikkeld waarvan culturele instellingen in de provincies Groningen, Utrecht en Noord-Brabant gebruik hebben gemaakt.

Kortom: aan verschillende kanten stut en steun. Maar is het voldoende? Nee, er is meer nodig.’

Lees ook het artikel ‘Ook MDIEU-subsidie voor deel culturele en creatieve sector na unieke samenwerking’, waarin Sjoerd Feitsma, directeur Platform ACCT, meer vertelt over activiteiten op het gebied van duurzame inzetbaarheid.

Begin bij het begin: wat voor werkgever of opdrachtgever wil je zijn?

Touw begrijpt dat het voor culturele instellingen moeilijk is om ergens te beginnen en de drie culturele codes te operationaliseren in het beleid. Zeker in de context van de onzekere budgetten en wat met name fair pay voor het programma-aanbod gaat betekenen. Hij adviseert om bij het begin te beginnen: ‘Wat we leerden bij de HR-voucher is dat de neiging bestaat om instrumenteel te denken. Bijvoorbeeld: als zakelijk leider denk ik dat we onze administratieve processen moeten verbeteren, komt dat in aanmerking voor financiering? Mijn antwoord was dan vaak: waarom wil je dat dan? En vaak bleef het dan toch even stil. Er gaat namelijk een belangrijke vraag aan vooraf. Als zakelijk leider of bestuurder, in samenspraak met je Raad van Toezicht, moet je bij het begin beginnen. Stel jezelf de volgende vraag: wat voor werk- of opdrachtgever wil ik, willen wij zijn? En denk dan ook door: welke waarden staan daarbij voor ons centraal? Wat betekenen sociale veiligheid, inclusie en diversiteit nou echt voor ons? Vragen waarop geen simpele antwoorden mogelijk zijn.

Voor elke instelling is het antwoord namelijk anders. Het hangt samen met de plek die de instelling inneemt in het culturele ecosysteem: programmeer of maak je? Ben je regionaal, vooral landelijk of internationaal ingebed? Waarin ben je ingebed? Het antwoord op de centrale vraag ‘wat voor werk- en opdrachtgever wil je zijn?’ hangt tegelijkertijd samen met visie op de toekomst van de organisatie (waar sta ik over tien jaar?) en vanzelfsprekend ook met jouw artistieke visie. Beantwoording van de centrale vraag naar de visie op werk- en opdrachtgeverschap is fundamenteel en essentieel voor het voortbestaan van de instelling en van de culturele infrastructuur waar de instelling onderdeel van uitmaakt.’

Touw vertelt verder: ‘Ook voor de cultuurambtenaar moet deze vraag het beginpunt zijn en niet de verleiding van vergezichten over andere financieringsstructuren. Zoals gezegd troebleren die vergezichten wat er op dit moment écht nodig is. Niet omdat die vergezichten onbelangrijk zouden zijn. Integendeel, ze leiden alleen af van wat nú nodig is. De implementatie van de drie codes zal namelijk ook bij de Rijkscultuurfondsen een belangrijke rol gaan spelen. Gemeenten en provincies lopen het risico achter de muziek aan te lopen, omdat de kennis ontbreekt dit ook op lokaal niveau en in samenhang met rijksbeleid te regelen. Voor gemeenten en provincies is het van belang om nu al in de verdere implementatie van de culturele codes te investeren. Al is het maar om hun gemeentelijke culturele infrastructuur te helpen om in aanmerking te blijven komen voor rijksbudgetten. Niets doen is eigenlijk geen optie meer. Het is dan ook nu nodig dat het ministerie van OCW met het IPO en de VNG om tafel gaat om over de vraag wat zij verstaan onder goed werk- en opdrachtgeverschap te beantwoorden.’

Vraag om hulp

‘Wacht niet op de uitkomsten van ambtelijk overleg‘, adviseert Wouter aan de culturele instellingen. ‘Ik adviseer iedere culturele instelling om hulp te vragen bij het beantwoorden van de prangende vragen die nu spelen. En nee, dat hoeft niet direct veel geld te kosten: breng het ecosysteem bij elkaar en ga aan de slag. Win advies in bij je Raad van Toezicht, of je adviesraad. Ga met andere cultuurleiders in gesprek over hoe zij denken over werk- en opdrachtgeverschap. Dit kan met ondersteuning van Kunsten’92, met de actieleernetwerken vanuit Platform ACCT, de HR-voucher en met gebruikmaking van de financiële en fiscale kennis van Platform ACCT. Zoek elkaar op en help elkaar hierbij. Kijk ook buiten je sector: ga in gesprek met bestuurders in het onderwijs of de zorg. Hoe geven zij vorm aan hun werk- en opdrachtgeverschap en wat vind je daarvan? Hier kan het CAOP ook goed bij helpen, omdat we over netwerken beschikken waarin we je kunnen voorstellen.’

Touw gaat verder: ‘Aan gemeenten en provincies het advies: biedt culturele instellingen (tijdelijk) ruimte om aan de slag te gaan met de vraag wat voor werkgever ze willen zijn en zorg dat je hierbij bent aangehaakt. Zorg er daarmee voor dat jullie samen de culturele codes operationaliseren. Dit advies geldt in gelijke mate ook voor het ministerie. Ga samen met gemeenten en provincies het gesprek over werk- en opdrachtgeverschap aan om toetsingscriteria die passend zijn bij de sector te formuleren. En natuurlijk nogmaals de waarschuwing: verzand niet in vergezichten. Operationaliseer eerst de codes, zodat het past bij de sector. Want alleen dán wordt er gewerkt aan een toekomstbestendige en robuuste culturele arbeidsmarkt.’

Meer informatie

Wil je advies inwinnen van CAOP-adviseur Wouter Touw? Neem dan onderaan de pagina contact op. De komende maanden delen we regelmatig een artikel, waarin verschillende culturele instellingen vertellen hoe zij de fair practice code, code diversiteit en inclusie en governance code implementeren in hun beleid. Zij geven daarin ook steeds antwoord op de vraag ‘Wat voor werk- of opdrachtgever wil jij zijn?’. Ook volgen reacties vanuit het culturele beleidsveld.