Geen Nederlandser thema dan ‘de innovatieve overheid’, onderwerp van de derde webinar in deze reeks. We hebben de Deltawerken, we hebben Ajax. En we hebben de overheid die zichzelf aan het vernieuwen is. Ik zie voor mijn geestesoog goed gepoetste kantoren, want bij innovatie hoort een nieuw stadhuis of ministerie. Voor zover ze niet thuis aan het zoomen zijn, zitten er mensen te vergaderen achter koffiebekertjes. Als ze niet vergaderen, doen ze aan het nieuwe werken, dus achter schoongeveegde bureaus die niet meer van henzelf zijn. Dan moeten ze vroeg op kantoor zijn, om nog een plekje te veroveren. Ik meen dat dat ooit de kanteling heette. Ooit, want de permanente innovatie is al zo’n jaar of 20 hét overheersende thema bij de overheid.

Innovatie in het buitenland

Zelf werk ik bij een bedrijf, en daar hebben ze geen kanteling. Ik ben voor mijn baas wel eens in het buitenland geweest. In Frankrijk en Amerika doen ze evenmin aan de kanteling en ook ontbreekt het daar smartelijk aan nieuwbouwkantoren. Ik ken ook geen ander land waar men personeel werft met advertentieteksten als ‘de overheid verandert!’, en dat klaarblijkelijk als een kwaliteit in zichzelf beschouwt. De obsessie van de Nederlandse publieke dienst met innovatie is echt een curiosum, neemt u dat van mij aan.

Kennis heeft een houdbaarheidsdatum

Bij de overheid hebben ze altijd een koortsig verlangen om met de tijd mee te gaan. Want anders lopen ze kennelijk achter. Ik heb daarover veel geschreven, bijvoorbeeld in verband met de eeuwigdurende onderwijsvernieuwingen. Het steeds terugkerende idee dat alles permanent anders moet, houdt verband met het sentiment dat kennis een soort halfwaardetijd heeft. Het is de schuld van de computer en nog wat factoren dat de kennis van nu ongeveer drie jaar geldig is. Over drie jaar is dat nog maar anderhalf jaar, zo snel gaan de veranderingen.

De slotsom is dan dat kinderen niet zoveel meer hoeven leren, behalve de omgang met computers of tablets. En natuurlijk een hoogstpersoonlijk portfolio maken, want zonder portfolio is er geen leven. Daarna volgt de landelijke verbazing omdat een kwart van de vijftienjarigen niet meer kan lezen of schrijven. Wat mij dan weer verbaast, is dat nooit het inzicht neerdaalt dat het nieuwe halvabetisme wel eens zou kunnen samenhangen met de vernieuwingsdrang. Maar die gedachte komt niet, want dat we bij de tijd moeten blijven, is aan geen enkele twijfel onderhevig.

Na kanteling komt transitie

Terug naar het overheidskantoor, waar de vergadering nog steeds verder gaat. We hebben de kanteling achter de rug, nu maken we ons klaar voor de transitie. Want er mag immers geen tijd verloren gaan, voor je het weet is het hier Jutland, of erger. Sommigen zien in deze veranderzucht een protestantse inborst.  Nederland heeft altijd de tekenen aan de wand gezien. Een klein land, een scheepje op Gods golven, dat alleen overeind kan blijven door de huik tijdig naar de wind te hangen. Je kunt het ook met de filosoof Cruijff zeggen: wie niet op tijd komt, is te laat.

Bijkomend voordeel van de voortdurende innovatie is dat er veel beleid moet worden gemaakt. Ambtenaren hebben de neiging om naar politici te wijzen die achter de waan van de dag aan zouden rennen. Maar het idee van de veranderbaarheid van de samenleving past de publieke dienst net zo goed als gegoten. Dus er zijn veel beleidsambtenaren nodig, en ook veel externe adviseurs. Vandaar misschien dat de overhead bij onze overheid, dus het gedeelte van de ambtenarij dat met zichzelf bezig is, tegenwoordig de 40% overschrijdt.

Is een innovatieve overheid wel zo nodig?

Menig beleidsambtenaar vindt dat het in Nederland te langzaam gaat. Collega Marc Chavannes had het in dat verband ooit over ‘de stroperige staat’. Ik zie het omgekeerde, een overheid die lijdt onder een soort permanente revolutie, in wat ikzelf wel eens de halsoverkopstaat heb genoemd. Of het resultaat beter wordt, telt minder dan dat er beweging is.

Ja het zijn stormachtige tijden, dingen veranderen en sommige dingen veranderen snel. Maar volgt daaruit dat de overheid óók ingrijpend anders moet, zoals men altijd redeneert? Of is dat een drogreden, zoals die in het onderwijs dat de kinderen niets meer hoeven leren behalve de computer te bedienen, terwijl in werkelijkheid twee en twee nog steeds vier is en het alfabet ook over 50 jaar nog uit 26 letters bestaat. En het altijd handig blijft voor je sollicitatiebrief om te weten wanneer het werkwoord met een d of een t eindigt?

Zelf heb ik liever een overheid die rust uitstraalt temidden het woeden der golven, een overheid die zich bewust is van de taken die bij de publieke dienst horen en die zo goed mogelijk uitvoert. Binnenkort zetten de secretarissen-generaal zich aan het verlanglijstje dat ze traditiegetrouw na de verkiezingen aan de formateurs zullen meegeven. Beste politici, zou de aanhef kunnen zijn, zullen we dit keer eens rustig aan doen? Wij willen geen stelselwijziging in onze schoen, we willen geen innovatieve overheid, we willen een degelijke overheid; wat minder aanpakkerigheid, en liever het idee dat de burger het gevoel krijgt dat hij van ons op aan kan. Op een deur in de vleugel van de Tweede Kamer waar de SGP huist, hangt een delfsblauw tegeltje met op het eerste gezicht de bekende spreuk ‘nietsdoen is geen optie’. Bij nadere bestudering is de tekst een subtiele, maar beslissende variant. ‘Nietsdoen is een optie.’

Webinar De innovatieve overheid en de innovatieve organisatie

Frénk van der Linden is de presentator van de gratis webinar Op weg naar de verkiezingen op maandag 14 december. Hij leidt het gesprek tussen de gasten Jacco van der Tak, Dick Heerschop en Noortje Wiezer. Ook Marc van der Meer, Paulien van der Meulen en David de Jong zijn te zien in de uitzending. Schrijf je in met onderstaande knop.

Meer blogs van Martin Sommer

Lees ook de andere blogs van Martin Sommer:

• ‘Herwaardering van de overheid?’
• ‘Zelfgenoegzaamheid Nederland verstoort open blik op arbeidsmarkt’