Nieuws

Dubbelrol van de overheid onder de loep bij eerste webinar nieuwe reeks

20 oktober 2020

Naar aanloop van de verkiezingen op 17 maart 2021 zijn we gestart met de nieuwe webinarserie Op weg naar de verkiezingen: werken in een nieuwe politieke werkelijkheid. Op woensdag 14 oktober 2020 was de eerste. Hoogleraar Caspar van den Berg, Jan de Vries, voorzitter CNV Connectief, leraar Michèl de Vries en Kim Schofaerts, voorzitter MKB Den Haag, discussieerden over onder andere de rol en positie van de overheid in de samenleving.

‘Men ziet de overheid al jaren als een onderdeel van het probleem en niet van de oplossing’, stelt hoogleraar Caspar van den Berg in zijn openingspitch. ‘Een kleine overheid, meer privatisering en meer marktwerking is het standaard recept. Toch lijkt er door de coronacrisis een kanteling te komen. De overheid is nu wel degelijk deel van de oplossing. Volgens onze premier is een sterke overheid het primaire doel en is de omvang van de overheid secundair.’

Een kabinet met een visie

Kim Schofaerts, voorzitter van MKB Den Haag, sluit zich hierbij aan. ‘Een sterke overheid spreekt mij wel aan. We leven momenteel in een complexe wereld met veel onzekerheden, voor nu en in de toekomst. Tegelijkertijd hebben we te maken met maatschappelijke vraagstukken zoals duurzaamheid en digitalisering. We missen die stip op de horizon.’ Volgens de voorzitter van MKB Den Haag hebben we een kabinet nodig met een visie. ‘Een kabinet die de eigen regeerperiode en het politieke belang overstijgt en daarmee het vertrouwen terugwint.’ Op de vraag van presentator Frénk van der Linden wat daarvoor nodig is, heeft ze een duidelijk antwoord: ‘We moeten af en toe ons eigen belang opzij durven zetten, om hiermee het algemeen belang te dienen.’

‘Uit onderzoek blijkt dat burgers politici met een visie meer waarderen’, vult Jan de Vries, voorzitter CNV connectief, aan. ‘Ik denk dat burgers en maatschappelijke organisaties behoefte hebben aan een langetermijnperspectief, dat ook verder reikt dan de regeerperiode.’

Kritiek vanuit de samenleving op de overheid

Jan de Vries legt uit dat hij een kanteling ziet ontstaan in hoe de samenleving naar de overheid kijkt. Maar hij hoort daarbij ook kritiek. ‘We willen een overheid die optreedt en de regie neemt en verantwoordelijkheid neemt voor grote maatschappelijke vraagstukken. Tegelijkertijd zie je dat er veel kritiek ontstaat op diezelfde overheid. Die kritiek gaat voornamelijk over de uitvoering van beleid, dat vooral bureaucratisch en weinig klantgericht is.

‘Soms moet je als overheid en als werkgever van duizenden ambtenaren durven staan voor jouw medewerkers’
Jan de Vries, CNV Connectief

Voorbeeldfunctie van de overheid

In onderstaande video vertelt bijzonder hoogleraar Frits van der Meer hoe de rol van de overheid de afgelopen jaren is veranderd. Hij geeft zijn mening over het optreden van de staat in de coronacrisis en kijkt kritisch naar het imago van de ambtenaar.

‘Practice what you preach. Kan een overheid als werkgever wel een andere boodschap verkondigen dan als wetgever?’ luidt de vraag van een deelnemer van de webinar.Van den Berg denkt dat de overheid in coronatijd een heel duidelijke voorbeeldfunctie heeft, ook als werkgever. ‘Als je bijvoorbeeld wat wil doen aan meer vrouwen in topposities, moet je als overheid daar een voorloper in zijn. Dat zie je in deze crisis nu ook terug. De rijkskantoren zijn de laatste kantoren die straks weer opengaan.’ Volgens de hoogleraar is er ook een keerzijde aan al die rijksambtenaren die thuiswerken door de oplaaiende discussie over een compensatie voor extra gemaakte kosten.

Jan de Vries is het daar niet mee eens: ‘De bonus voor het zorgpersoneel had er allang moeten zijn. Maar soms moet je als overheid en als werkgever van duizenden ambtenaren durven staan voor jouw medewerkers. Diezelfde medewerkers worden gedwongen om thuis te werken, maar werken ook keihard om alle publieke voorzieningen draaiende te houden.’

‘Zet de leraar aan de top van de piramide en laat diensten, gemeenten en overheden de leraar ondersteunen, zodat hij of zij het werk goed kan doen’
Michèl de Vries, leraar

‘We moeten de leefwereld centraal stellen en daarop het beleid aanpassen’

Presentator Frénk van der Linden is benieuwd wat Michèl de Vries zou doen als hij in de schoenen van onze minister-president stond. ‘Ik zou de publieke sector veel zichtbaarder maken. Ik denk dat de overheid duidelijke kaders moet maken: dit is wat wij voor je bepalen en dit is de vrije ruimte waarin jij zelf de regie mag nemen. Daarmee bied je als overheid controle en ondersteuning,’ aldus Michèl de Vries.

Als voorbeeld noemt hij het LerarenOntwikkelFonds (LOF): ‘Leraren kunnen hier budget aanvragen en begeleiding krijgen om hun onderwijs beter te maken. Als coördinator van dit fonds zie ik hele mooie initiatieven van de grond komen, omdat je aan de voorkant iemand het vertrouwen geeft om het initiatief uit te werken. Ik denk dat we de leefwereld centraal moeten stellen en daarop het beleid moeten aanpassen. Zet de leraar aan de top van de piramide en laat diensten, gemeenten en overheden de leraar ondersteunen, zodat hij of zij het werk goed kan doen.’

De controle op de uitvoering

Een deelnemer van het webinar vraagt zich af: ‘Wat verklaart de terughoudendheid bij het geven van vertrouwen aan professionals? Komt dat door de controle?’ Michèl de Vries antwoordt direct: ‘Ik moet gelijk denken aan de lerarenbeurs. Als leraar kun je aanspraak maken op een beurs. Een masteropleiding met 18 studie-uren in de week. Weinig leraren maken hier gebruik van en vervolgens zie je dat de budgetten worden bijgesteld naar beneden. We moeten terug naar de werkvloer en aan die leraren vragen waarom ze daar geen gebruik van maken. En wat ze nodig hebben zodat ze het wel gaan gebruiken.’

Jan de Vries vult aan: ‘De controle op de uitvoering zit veel professionals en goed beleid in de weg. We zien wel gebeuren dat toezichthouders steeds meer vanuit vertrouwen willen werken en een meer horizontaal toezicht willen inrichten. Maar op de werkvloer wordt dat nog steeds niet zo gevoeld.’‘Als je heldere kaders schept, ontstaat er een soort veiligheid en vertrouwen. Van daaruit kunnen we veel beter samenwerken,’ valt Michèl de Vries hem bij.

‘Je moet niet klanttevredenheid maar werknemerstevredenheid nastreven’

Ter afsluiting van de webinar legt topambtenaar Siebe Riedstra in onderstaande video de volgende stelling voor aan de studiogasten: ’De komende vier jaar moet elke ambtenaar de uitvoering centraal stellen. Dat verwacht de burger. Dat moet beter en dat kan beter.’

Van den Berg reageert op de stelling: ‘Stel nou echt een keer die professional centraal. Richard Branson, oprichter van Virgin, zei altijd: “je moet niet klanttevredenheid nastreven, je moet werknemerstevredenheid nastreven.” Als jouw mensen tevreden en gemotiveerd zijn, gaat automatisch ook de service en de kwaliteit omhoog. Je kunt dit doortrekken naar de publieke sector. Wees klantgericht en kijk naar die eindgebruiker.’