In de discussie over de werkdruk van leraren en onderwijstijd wordt vaak gesteld dat leerlingen in het primair onderwijs in Nederland, in vergelijking met andere landen, veel uren onderwijs krijgen. Tegelijkertijd heeft de sector te maken met een hoge werkdruk en is er in toenemende mate behoefte aan meer ontwikkeltijd voor leraren. Een verlaging van de urennorm zou hiervoor ruimte kunnen scheppen. Maar het verlagen van de urennorm kent ook risico’s, bijvoorbeeld in onderwijsaanbod of de leeropbrengsten van leerlingen. Het CAOP onderzocht samen met prof. dr. Marc Vermeulen (Universiteit Tilburg) en Sil Vrielink (MOOZ Onderzoek) wat de mogelijke effecten zijn als de urennorm wordt verlaagd of als de onderwijstijd anders wordt ingericht. De uitkomsten van dit internationaal vergelijkend onderzoek zijn te lezen in het rapport ‘Onderwijstijd: meer of minder?’
Relatie onderwijstijd en onderwijskwaliteit
Allereerst hebben de onderzoekers gekeken naar de relatie tussen het aantal uren onderwijstijd en de onderwijskwaliteit. Nederland scoort internationaal inderdaad hoog wat betreft de onderwijstijd. Van de veertien onderzochte landen met een hoge onderwijskwaliteit is de gerapporteerde onderwijstijd nergens hoger dan in Nederland. De verschillen met Nederland lopen uiteen van jaarlijks 31 uur minder onderwijstijd in de Verenigde Staten tot 465 uur minder onderwijstijd in Litouwen, terwijl leerlingen in deze landen beter scoren op de onderzochte toetsen dan Nederlandse leerlingen.
Leerresultaten afhankelijk van context en van kenmerken leerlingen
De internationale vergelijking laat al zien dat meer onderwijstijd niet altijd betekent dat de leerresultaten van leerlingen beter worden. Dit blijkt ook uit eerdere onderzoeken. In veel studies wordt wel een positief effect van onderwijstijd op leeropbrengsten gevonden. Maar er zijn ook studies die geen of zelfs een negatief verband vinden tussen onderwijstijd en de leeropbrengsten van leerlingen. In alle gevallen is het effect beperkt. Er zijn namelijk nog veel meer factoren die invloed hebben op de leerresultaten.
Vooral een effectieve invulling van de onderwijstijd is belangrijk. Verder spelen bijvoorbeeld ook de klassengrootte, de kwaliteit van de leraar, en het gedrag en de motivatie van de leerlingen mee. Meer onderwijstijd zorgt vooral voor betere leesprestaties bij leerlingen die onder het gemiddelde presteren en voor langzaam lerende leerlingen. Ook achterstandsleerlingen en leerlingen uit economisch minder welgestelde gezinnen hebben meer profijt van meer onderwijstijd.
Administratieve lasten
Het CAOP onderzocht ook of minder onderwijstijd positieve effecten kan hebben voor leraren. Hier is geen bewijs voor gevonden. Nederlandse leraren besteden in vergelijking met hun collega’s in andere landen al relatief veel tijd aan hun professionele ontwikkeling. En voor de werkdruk die leraren ervaren, is niet het aantal lesuren bepalend, maar wat er van hen wordt gevraagd. Dat wordt steeds meer. Denk aan de toegenomen administratieve lasten, het curriculum dat is uitgebreid, passend onderwijs en de eisen die de (meer diverse) samenleving aan het onderwijs stelt.
Vooral de toegenomen administratieve lasten springen in het oog. Nederland staat bijna bovenaan als het gaat om de tijd die leraren in het primair onderwijs besteden aan administratieve taken. Een van de adviezen in het onderzoek is dan ook om te verkennen hoe de administratieve lasten van leraren kunnen worden verminderd. Daarbij kan gekeken worden naar de inrichting van het onderwijs in het buitenland.
‘Verbreed het debat naar alle taken van leraren’
In het politieke en maatschappelijke debat speelt de vraag: moeten we de urennorm in het primair onderwijs aanpassen? De uitkomsten van het CAOP-onderzoek geven daar geen aanleiding voor. De lesgevende taak van leraren lijkt juist sterk bij te dragen aan hun werktevredenheid en daarom adviseren de onderzoekers om in de discussie niet alleen te focussen op de onderwijstijd.
Het is wenselijk om breder te kijken naar alle taken binnen de volledige werkweek van de leraar en te verkennen hoe die werktijd anders kan worden ingevuld. Om de leerresultaten van leerlingen te verbeteren, kan verder worden ingezet in de kwaliteit en effectiviteit van leraren.
