Op de Universiteit Leiden dachten ze een studeerkamerprobleem verzonnen te hebben, maar er bleek daadwerkelijk over geprocedeerd. Hoogleraar Barend Barentsen, die de Albeda Leerstoel van deze universiteit en het CAOP bekleedt, vertelt over dierenartsen die door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) worden ingehuurd om op basis van opdrachten veekeuringen te doen. In 2016 sloegen sommigen van hen het aanbod af om parttime als ambtenaar in dienst van de NVWA te treden. Ze bleven liever zelfstandige. Tijdens hun opdrachten moeten zij zich houden aan allerlei veiligheidsvoorschriften en gedragsregels. Zou zo’n dierenarts vanaf 1 januari 2020 kunnen zeggen: ‘Ik heb een arbeidsovereenkomst met bijbehorende arbeidsrechtelijke bescherming?’
Lesje arbeidsrecht
Nee, dat kan hij niet, oordeelt de Maastrichtse kantonrechter op 19 april jongstleden. De Hoge Raad besloot een halfjaar eerder nog dat de partijbedoeling − hoe partijen zelf hun verhouding noemen en omschrijven − niet relevant is om te bepalen of er sprake is van een arbeidsovereenkomst, maar de aanwezigheid van de elementen ‘arbeid’, ‘gezag’ en ‘loon’. De kantonrechter vindt de partijbedoeling wél relevant: het betreft hier geen arbeids- maar opdrachtenovereenkomst. Daarbij lijkt het erop dat de dierenarts zelf (in 2016) voor die constructie heeft gekozen. Bovendien is de overeenkomst niet afgesloten met de arts, maar met de maatschap waartoe deze behoort. ‘Je zou dus uit de Plaatsingsovereenkomst van de Hoge Raad kunnen opmaken dat de partijbedoeling ruimte laat, maar dat blijkt niet het geval’, zegt Barentsen. De kantonrechter geeft een lesje arbeidsrecht, vindt hij. ‘Daarom hoop ik dat de uitspraak snel wordt gepubliceerd, want deze bevat enkele ‘basics’ van de Wnra-rechtspraak.’
Belangrijkste veranderingen
Barentsen zet de belangrijkste veranderingen op een rij. Met de Wnra zijn alle ambtelijke aanstellingen − ook tijdelijke, maar uitgezonderd die van politie, defensie en rechterlijke macht − omgezet in arbeidsovereenkomsten met exact dezelfde inhoud. Alle eerdere afspraken, beslissingen en toezeggingen werden onderdeel van het contract. Voor de rechtspraak is overgangsrecht getroffen. Tot 31 december 2019 gold het ambtenarenrecht en bestuursrecht, sindsdien geldt het civiele arbeidsrecht. Alle vóór inwerkingtreding van de Wnra genomen en bekendgemaakte besluiten blijven geldig. Het oude recht blijft daarop van toepassing. Civiel recht is pas van toepassing na herroeping van een primair besluit tot ontslag dat onder het ambtenarenrecht is genomen. Voor reorganisaties is aanvullend overgangsrecht getroffen, omdat die jaren kunnen duren.
Terug naar oud recht
Twee casussen over het overgangsrecht laten zien dat de kantonrechter teruggaat naar het oude recht. Voor de Utrechtse rechtbank beweert een provincieambtenaar dat zijn werkgever een salarisverhoging heeft toegezegd. De provincie besluit dit op 30 december 2019 te ontkennen, maar stelt de werknemer pas begin 2020 daarvan op de hoogte. Is de toezegging wel of niet gedaan? De civiele rechter beoordeelt dit naar de strenge norm van ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ uit het bestuursrecht.
In Enschede vernietigt de Centrale Raad van Beroep in juni 2019 het ontslag uit 2017 van een medewerker van de Dienst Justitiële Inrichtingen die 24 maanden ziek was en volgens DJI niet wilde re-integreren. Maar de man werkt inmiddels elders en de verhouding met zijn ex-werkgever is verziekt. De zaak sleept zich voort tot eind 2020. Uiteindelijk besluit de civiele rechter tot ontbinding van de inhoudsloos geworden arbeidsovereenkomst op h-grond (restgrond). De man krijgt ook een transitievergoeding. Door de vernietiging van het ontslagbesluit was hij op 31 december 2019 immers officieel weer ambtenaar bij DJI, die hem ten onrechte had ontslagen.
Goed ambtenaarschap
Wnra of niet, elke ambtenaar moet zich overeenkomstig artikel 6 uit de Ambtenarenwet van 2017 blijven gedragen zoals een goed ambtenaar betaamt. Dat betekent: zich houden aan de wet en uit de functie voorvloeiende eisen. Barentsen: ‘Volgens de wetsgeschiedenis moet, in de continuïteit tussen het oude en genormaliseerde ambt en hun rechtsposities, worden benadrukt dat goedambtenaarschap toeziet op een hoge mate van integriteit en respect voor democratische besluitvorming. Niet naleven kan arbeidsrechtelijke gevolgen hebben.’ Extra eisen zijn:
- Zelfinzicht: het morele kompas gaat boven regels en gedragscodes.
- Respect voor de politiek-bestuurlijke hiërarchie.
- Onkreukbaarheid in de privésfeer.
- Geen relaties met foute lieden.
De integerder ambtenaar
Diverse casussen gaan over de ‘integerder’ ambtenaar. Zo houdt een hoogleraar van de Rijksuniversiteit Groningen een ontvangen onderzoekssubsidie wegens administratieve rompslomp buiten de universitaire boeken. In plaats daarvan parkeert hij het geld in een mede door hemzelf bestuurde stichting, maar gebruikt het correct voor onderzoek. Als de accountant van de RUG dit ontdekt, volgt een ontslagprocedure. Volgens de kantonrechter had de hoogleraar moeten beseffen dat hij iets strafbaars deed en zich aan de interne regels moest houden, ook al gelden de extra integriteitseisen niet voor personeel van het openbaar onderwijs.
Gemakkelijke pizzabezorging
Cipiers van de Penitentiaire Inrichting Rotterdam bestellen regelmatig pizza. Om deze warm te ontvangen, doen zij voor de koerier alvast enkele toegangsdeuren van slot. Daarnaast lopen ze niet altijd in goed uniform, zijn ze slordig met sleutels en zo meer. Het ontslag van vier van hen komt voor de kantonrechter. Die zegt niets over hun ambtelijke status, maar zet overtreding van de gedragscodes en veiligheidsvoorschriften centraal. Logisch dat DJI daar groot belang aan hecht, maar de regels waren slechts besproken tijdens het werkoverleg en de gemakkelijke pizzabezorging gebeurde zelfs met toestemming van de chef. Daarom: geen ontslag.
Het morele kompas komt wel aan bod bij de DJI-bewaker die op vakantie gaat naar code oranje-land Turkije, maar bij terugkomst zegt dat hij in Griekenland was en daar ook nog eens een vervalst ticket van laat zien. Ontslag wegens ernstig verwijtbaar handelen, oordeelt de rechter.
Harddrugs aan boord
Over vakantie gesproken, een teamleider van het Openbaar Ministerie rijdt zuidwaarts en stapt voor de Belgische grens als passagier over in een, in de woorden van Barentsen ‘dikke, evident foute Mercedes’, met niet alleen zwarte ramen, maar ook een smokkelruimte vol harddrugs aan boord. Hij wordt gesnapt, komt voor en, ook al beweert de man dat hij van niets wist, krijgt uiteindelijk ontslag onder verwijzing naar de Ambtenarenwet en gedragscodes. Datzelfde gevolg ondervindt in een andere casus een justitiechauffeur die bij een aanhouding in privétijd onder invloed van drugs is.
Dat de civiele rechter soms ook genuanceerd denkt over privédrugsgebruik, blijkt volgens Barentsen uit de casus van twee gevangenismedewerkers, een stel, die thuis weleens pillen en poeders tot zich nemen. Niks mis mee volgens de rechter, ware het niet dat zij de harddrugs regelmatig kopen van een dealer die ze nog uit de gevangenis kennen. Hun beider carrière daar was meteen voorbij.
Genuanceerd beeld
Het beeld dat uit de eerste oogst van de Wnra-rechtspraak opdoemt, laat continuïteit zien, maar nog niet over de hele linie, meent Barentsen. Hij vat de opbrengst samen in vijf punten:
- Het ambtelijke karakter van de arbeidsverhouding en goedambtenaarschap laat de civiele rechter niet altijd meewegen.
- Doet hij dit wel, dan is dit geen garantie voor ontslag.
- Gedragsregels en voorschriften zijn belangrijk, maar niet doorslaggevend.
- Criminele activiteiten in privétijd zijn bijna altijd reden voor ontslag.
- ‘Guilty by association’ (foute relaties) is ook een ontslaggrond bij de kantonrechter.
Bij de laatste twee punten plaatst hij wel de kanttekening dat opsporings- en gevangenisambtenaren wat oververtegenwoordigd zijn in de eerste casussen. ‘Onzeker is of een gemeentelijke boekhouder aan dezelfde maatstaven zou zijn gehouden.’ Conclusie: ‘Het beeld is genuanceerd. Maar dat is eigenlijk een non-conclusie, want ik denk dat het beeld van voor de Wnra ook veel genuanceerder was dan weleens wordt aangenomen.’