Vertrouwen is essentieel voor integriteit.’ En: ‘De staat moet geheimen kunnen hebben, net als de burger.’ Met deze twee meningen brachten de hoofdsprekers op de Dag van de Integriteit 2018 het debat op gang. Het thema van de Dag en Nacht van de Integriteit was dit jaar: de grenzen van integriteit. Waar liggen de grenzen van transparantie? Hoe bevorder je integriteit als er sprake is van wantrouwen of angst? En hoe belangrijk is #MeToo? Deze vragen kwamen ruimschoots aan de orde in de lezingen en deelsessies op de Dag van de Integriteit.
‘Vertrouwen is als schone lucht, we kunnen niet zonder’
Op 27 september zat de Observant in Amersfoort helemaal vol. Dagvoorzitter Marianne van den Anker verwelkomde de deelnemers, afkomstig van gemeenten, ministeries, provincies, waterschappen en andere organisaties. Dat deed zij namens de organisatiepartners CAOP, VNG, IPO, UvW en Ien Dales leerstoel.
Dr. Pauline Voortman, gepromoveerd op onderzoek naar vertrouwen, trapte de dag af met een verhaal over het belang en de noodzaak van vertrouwen in een organisatie. Een cultuur van vertrouwen zorgt voor gezonde tegenspraak. Ook durven mensen in een vertrouwenscultuur eerder hulp te vragen, acceptabele risico’s te nemen en fouten toe te geven. Voor het versterken van integriteit is vertrouwen essentieel en dat begint vooral bij zelfreflectie en samen evalueren.
‘Er is geen organisatie transparanter dan de bureaucratie’
Prof. dr. Paul Frissen, auteur van ‘Het geheim van de laatste staat. Kritiek van de transparantie’ en bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, gaf fundamentele kritiek op het verlangen naar transparantie. De bonnetjesaffaire blijft ons achtervolgen, in het verlangen naar volledige transparantie. Volgens Frissen heeft de staat geheimen nodig om onze rechten op geheimen te kunnen beschermen. Burgers moeten hun opvattingen niet alleen vrij kunnen uiten, maar deze ook kunnen verbergen, net als hun privéleven.
Sfeerimpressies van de deelsessies
Na het plenaire gedeelte van het programma konden de bezoekers kiezen uit vijf interactieve deelsessies. Deelsessies waarin zowel ratio als emotie werden aangesproken. Een korte sfeerimpressie.
Motieven, gedrag en integriteit – gemotiveerde werknemer is goud waard voor (integere) organisatie
Dr. Corina Hendriks, kennisontwikkelaar en senior onderzoeksadviseur bij het CAOP, ging in op de motivatie van mensen om de publieke zaak te dienen en de relevantie daarvan voor integriteit. Mensen met een sterke motivatie om in het publieke domein te werken, zijn meer tevreden over hun werk, meer betrokken bij hun organisatie en zijn vooral eerder geneigd integer te handelen. Een van haar adviezen is om de ‘publieke service motivatie’ van werkenden sociaal en organisatorisch te ondersteunen. Op 16 oktober geeft zij in een module een verdieping op betekenisvol werk en de manieren waarop motieven en gedrag beïnvloed kunnen worden.
Integriteit aan de grenzen van het publieke domein
Reijer Gaasterland, integrity officer bij TNO, besprak vanuit zijn werk diverse integriteitsdilemma’s aan de grenzen van het publieke domein. Zo ging het over de potentiële in- of uitsluiting van partnerpartijen, de uitbreiding van een ‘normengemeenschap’ in de samenwerking met externen, cultuurverschillen in integriteit, het toezicht op normen in de samenwerking met anderen en over samenwerken in hybride organisaties.
‘A Man of Integrity’
De film ‘A Man of Integrity’ is een intens drama over corruptie en onrecht dat afspeelt in het noorden van Iran. Dr. Niels-Ingvar Boer liet deelnemers aan de deelsessie en panelleden reflecteren op de film in relatie tot de dagelijkse praktijk. Kies je in een systeem en cultuur van onrecht voor principieel blijven, vluchten of meedoen? De film liet de deelnemers erover nadenken hoe moeilijk het soms is het juiste te doen. De panelleden zagen ook boeiende gelijkenissen met de praktijk. Stefan Louwers (adviseur bureau ethiek) maakte de vergelijking met de bankensector, Wiggert Vooijs (adviseur) trok lijnen naar Defensie en dr. Marcel Becker (Universitair Hoofddocent Ethiek) legde de relatie met deugdenethiek.
Integriteit en de rol van angst in organisaties
Wanneer kun je spreken van een angst in een organisatie en wanneer is er sprake van een angstcultuur? Peter Fijbes, organisatieadviseur en auteur van het boek ‘Angstcultuur’, begon deze deelsessie met het verhaal over de neergestorte Columbia shuttle. Achteraf bleek dat een medewerker wel wist dat er een constructiefout was, maar dat hij door angst dit niet meldde. Want welk lot staat je te wachten als je iets benoemt dat niemand wil weten? Angst kan nut hebben, op korte termijn. Het maakt mensen alert, laat ze hun doelen behalen, en zorgt ervoor dat ziekteverzuim afneemt. Op lange termijn heeft angst echter veel schadelijke invloeden op mens en organisatie. De deelsessie liet zien hoeveel invloed een direct leidinggevende heeft op een veilige werkomgeving.
#MeToo-monoloog
In de deelsessie over #MeToo ervoeren deelnemers hoe moeilijk het vaak is om weerbaar te zijn tegen ongewenst gedrag. Actrice Mylène Duijvestein kroop in het verhaal van een medewerkster die een paar jaar last had van ongewenst gedrag op het werk. De scene liet zien hoe geleidelijk dit kan ontstaan, hoeveel impact het heeft op wie je bent, hoe moeilijk het is om bespreekbaar te maken en hoe eenzaam het kan voelen. Paul Heijnis, landelijk vertrouwenspersoon en compliance officer bij het ministerie van Financiën, liet de deelnemers vervolgens erover nadenken hoe je om kunt gaan met een dergelijke kwestie. Bijzonder was dat de directeur bij wie deze zaak speelde, vertelde hoe hij de kwestie oppakte, wat goed ging en wat het lastig maakte. Zijn verhaal maakte indruk op de deelnemers. Wilt u verder nadenken over dit thema? Op 4 december 2018 staan we tijdens het Kennisforum Integriteit stil bij #MeToo en de verklaring van gedrag en groepsdruk
‘It’s the omgangsvormen, stupid!’
Prof. dr. Zeger van der Wal, bijzonder hoogleraar op de Ien Dales Leerstoel van de Universiteit Leiden en het CAOP, presenteerde zeven ‘Vanderwalletjes’ als de oogst van de Dag en Nacht van de Integriteit editie 2018. ’It’s the omgangsvormen, stupid! (en niet fraude, of corruptie)’, was zijn eerste punt. Hiermee wilde hij duidelijk maken dat het grootste percentage van de integriteitszaken gaat over omgangsvormen. Vertrouwen versus wantrouwen was een ander punt dat hem opviel: in hoeverre heb je handelingsvrijheid met vertrouwen vooraf? Hoe zorg je dat je niet doorslaat in ’integritisme’ en dat je bij voorbaat iets niet meer declareert, bang dat het verkeerd wordt uitgelegd? Ook benadrukte Van der Wal het belang van Bildung en taal om het goede gesprek te kunnen voeren. En soms kun je het beter over (politieke) mores hebben dan over integriteit. Van der Wal sloot af met een vooruitblik op integriteitskwesties die gaan spelen in 2025, zoals de invloed van technologische ontwikkelingen, samenwerking met non-profit en private partijen en inclusie/diversiteit.
Save the date: Dag van de Integriteit 2019
Deze Dag van de Integriteit was voor de aanwezigen een mooie gelegenheid om het onderwerp met vakgenoten te bespreken. De organisatoren, het CAOP, VNG, IPO, Unie van Waterschappen en de Ien Dales Leerstoel organiseren op 26 september 2019 de volgende editie van de Dag van de Integriteit. Bent u er dan ook weer bij? Noteer de datum alvast in uw agenda!
Meer informatie
Wilt u meer weten over integriteit en integer handelen en de ondersteuning die het CAOP u kan bieden bij de implementatie van integriteitsbeleid? Kijk dan op onze expertisepagina over dit onderwerp of neem contact op met Marjolein van Dijk.
E: integriteit@caop.nl
T: 070 376 5937