Dag van de Integriteit: ‘Ga de dialoog aan’

Dagvoorzitter van de Dag van de Integriteit Marianne van den Anker brengt met humor en interactie meteen de sfeer erin. Ze haalt verschillende cases aan en laat het publiek stemmen of er sprake is van ‘buiten de lijntjes kleuren’. Haar gevatte reacties zorgen meermaals voor gelach en geroezemoes bij het publiek. Bijvoorbeeld wanneer ze vraagt: ‘Moet het kunnen om frequent flyerpunten overdraagbaar te maken?’ – waarna ze opmerkt dat de opgestoken handen in het publiek enkel afkomstig zijn van hooggeplaatste functionarissen.

Integriteit en cultuur

Van den Anker introduceert vervolgens Rob Van Eijbergen aan het publiek. Van Eijbergen is hoogleraar Integriteit en kwaliteit van organisaties aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en wijdt zijn keynote aan de invloed van cultuur op integer handelen. Aan de hand van voorbeelden schetst hij het sociaalpsychologische kader waarbinnen de kans op integriteitsschendingen toeneemt. Eén zo’n kader is het ‘Toxic Triangle-model’. Dit model stelt dat de kans op integriteitsschendingen toeneemt bij organisaties waarbinnen

1. er geen ruimte is voor feedback;
2. medewerkers hun baan aan hun identiteit koppelen;
3. bestuurders psychopathische trekken vertonen.

Er wordt smakelijk gelachen wanneer Van Eijbergen toelicht dat 70% van de besturen psychopathische trekken vertoont. Verschillende groepsgebonden psychologische fenomenen komen aan bod, en Van Eijbergen sluit af met een conclusie die achteraf een belangrijke rode draad blijkt tijdens het evenement: de oplossing is niet om het individu te veranderen, maar om de dialoog met elkaar aan te gaan.

Deelsessies Dag van de Integriteit

Na de sessie van Van Eijbergen is het tijd voor vijf deelsessies. Hoewel ze van elkaar verschillen, hebben ze allemaal een boodschap die aansluit op die van Van Eijbergen: ga het gesprek aan om het verschil te maken.

Zo stelt Oene Bouman in zijn deelsessie ‘Persoonlijke norm of die van de baas’ dat zélfs wanneer je geen argumenten hebt om niet-integer gedrag te verbieden, je altijd nog de mogelijkheid hebt om de dialoog aan te gaan. ‘Koppel je eigen normen aan die van je organisatie en gebruik dit als vertrekpunt voor je gesprek, dan kun je als leidinggevende of professional alsnog het verschil maken.’

Nathalie Smeets vertelt in de deelsessie ‘De rauwe kanten van politiewerk’ hoe je vanuit een creatieve invalshoek de dialoog kunt aangaan. Zij ontwikkelde een toneelstuk waarin politieagenten in gesprek gaan over integriteitsthema’s uit de praktijk, en opende zo een deur voor dialoog tussen de inmiddels ruim 12.000 agenten die deze voorstelling bezochten.

Tilly Dijkstra en Peter Steenkamer verschaffen in hun deelsessie ‘Lastige besluiten, hoe pak je ze aan?’ deelnemers inzicht in de leerlijn bij Waternet. Collega’s en leidinggevenden leren met behulp van verschillende workshops de dialoog met elkaar aangaan.

Bij sommige deelsessies gaat het letterlijk om ‘de dialoog aangaan’. Zo bekijken in de deelsessie ‘Film en debat’ deelnemers samen de aangrijpende documentaire ‘Burden of Peace’ over het hoofd van het Openbaar Ministerie in Guatemala. Zij ging de strijd aan tegen corruptie en straffeloosheid. Na de documentaire is er een paneldiscussie met regisseur Sander Wirken, Kitty Nooy (voormalig Hoofd Bureau Integriteit OM) en Caroline Raat (zelfstandig adviseur in integriteitsbeleid). De documentaire zelf is terug te kijken via NPO-Start.

Tot slot laat Marloes Boere (adviseur Integriteit gemeente Amsterdam) in haar sessie ‘De ethische kant van Big Data’ haar deelnemers verschillende casussen uitwerken en bespreken. Omgaan met dilemma’s staat daarbij centraal.

Rondleidingen, doktersconsulten en een marktplaats

Tijdens de pauze kunnen bezoekers deelnemen aan verschillende programma’s. Sommigen hangen hun integriteitsvraag- en aanbodbriefjes op aan de ‘iTinderwand’ die hier speciaal voor is neergezet. Weer anderen gaan in gesprek met de twee Integriteitsdokters die hun ronde doen tussen het lunchende publiek. De ‘integriteitsdoktoren’ Jitse Talsma (adviseur voor het Huis van Klokkenluiders) en Hans Groot (Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers & integriteitsadviseur bij het CAOP) zijn herkenbaar in hun witte doktersjas. Bezoekers kunnen integriteitscodes en meldprotocollen laten beoordelen, of advies vragen bij integriteitsschendingen. Na wat aanvankelijke terughoudendheid weten uiteindelijk ruim 20 patiënten de weg naar de iDokterspost te vinden.

De opkomst voor de rondleiding door stadion Galgenwaard is verrassend. Behalve de 27 ingeschreven bezoekers wachten er maar liefst 25 extra geïnteresseerden voor een kijkje in de spelersruimtes, de skybox en de persruimte. Ondertussen helpen zo’n 20 bezoekers de dagvoorzitter met de voorbereiding op De Winst van De Dag. Samen denken ze de thema’s uit voor het panelgesprek aan het einde van de dag.

Sport als spiegel voor integriteit

Na de lunchactiviteiten geeft Van den Anker het podium aan Marjan Olfers, hoogleraar Sport en Recht aan de Vrije Universiteit. In een prikkelende presentatie schetst zij verschillende paralellen tussen integriteit op het veld versus integriteit in de maatschappij. Net als in ‘de echte wereld’ spelen groepsdynamica en psychologie een steeds grotere rol binnen de sport; mensen oefenen een steeds grotere druk op elkaar uit, waardoor niet-integer gedrag langzaamaan de standaard wordt. Het gevolg? Steeds meer en gedetailleerdere regels, die misstanden dienen te voorkomen.

Olfers spreekt van een vicieuze cirkel die doorbroken dient te worden, want een toename van regels werkt alleen nog maar meer regels in de hand: dat wat nog niet door regels verboden is, zou dan immers ‘moeten kunnen’. Wat Olfers betreft zou ‘common sense’ de standaard moeten zijn, in plaats van regels. Door ‘fair play’ als enige regel te hanteren, gaan mensen de dialoog met elkaar aan en ontstaat er zelfcorrigerend gedrag, betoogt ze.

De winst van de dag

Dan is het tijd voor ‘De Winst van De Dag’ (DWDD). Van den Anker neemt samen met tafelheer Zeger van der Wal (hoogleraar aan de Ien Dales Leerstoel van het CAOP en de Universiteit Leiden) plaats aan een tafel op het podium. Ze nodigt verschillende gasten uit te reageren op belangrijke thema’s van de dag. Eén van de vragen die ze stelt, is: ‘Moeten we niet toe naar open normen?’ ‘Prima, maar je moet nog wel normeren’, stelt Van der Wal. ‘Normen hoeven niet te worden vastgelegd, maar groepsnormen moeten wel worden bepaald.’ Tafelgast Nathalie Smeets bekijkt dit vraagstuk vanuit een ander perspectief. ‘Als politieorganisatie hebben we normen nodig. Ik ben zelf meer van waardegestuurd werken, maar als politie moet je wel voor normen staan.’

Een ander belangrijk thema is dat van klokkenluiders; soms sta je immers alleen in je strijd tegen integriteitsschendingen. Eén van de gasten aan tafel is Wilbert Tomesen, voorzitter van het Huis voor Klokkenluiders. Samen met Kitty Nooy bespreekt hij de rol van het Huis. Nooy stelt dat het goed is om voor waarden op te komen, maar dat je dit nooit moet doen als je de enige bent. ‘De consequenties zijn simpelweg desastreus,’ stelt ze. Ze blikt daarbij terug op haar ervaringen als officieuze klokkenluider bij het OM. ‘Klokkenluiders denken dat iedereen ziet dat er een misstand is, maar dat is meestal niet zo.’ Wat wel werkt? Een ethisch leider die het goede voorbeeld geeft. ‘Als leidinggevende houd je verschillende ballen in de lucht. Wordt het moeilijk, dan gaat de bal ‘integriteit en ethisch leiderschap’ als eerste de hoek in,’ waarschuwt Nooy.

Beeldverslag Dag van de Integriteit

De dag wordt afgesloten en de bezoekers tonen hun waardering met een daverend applaus voor de dagvoorzitter en de sprekers. Maar eerst presenteert de aanwezige tekenaar nog haar weergave van het panelgesprek: Beeldverslag Dag van de Integriteit van De Winst van De Dag.

Ook in 2020 kun je weer de Dag en de Nacht van de Integriteit bezoeken. De Nacht wordt dan gehouden op 23 september en de Dag op 24 september.